[ALKA]

4- Abdurrahman b. Avf

Bu da Osman'a karşı olan önemli bir isimdi; cennet müjdesini alan kadrodan... Sait b. Müseyyeb anlatıyor: "Bir gün Osman, A. Rahman'a karşı sesini yükseltiyor, ona kızıyor. Buna karşı A. Rahman, ben senin gibi Uhud ve Bedir savaşlarından kaçmadım, bana karşı neden sertleşiyorsun diyor. Osman da, Bedir harbine katılmadım. Çünkü eşim hastaydı ve nitekim de o sırada vefat etti. Hatta Bedir harbine katılmadığım halde Hz. Muhammed bu savaşta elde ettiği ganimetlerden bana da pay verdi (İşte bu mantalitede olanlar ganimet malını paylaşmaktan zevk alıyorlar!) diyor. Osman savunmaya devam ediyor; Uhud savaşına gelince, haksız olduğumu kabul ediyorum; ancak Allah beni affetti diyor". Bu bağışlama olayını biraz açmak istiyorum; bu da ilginç bir durum. Uhud harbinde Muhammed yüzünden yaralanıyor, dişi kırılıyor ve hatta öldürüldüğü haberi yayılıyor. Bu yüzden safında yer alan bazı arkadaşları onu savaş meydanında bırakıp kaçıyorlar. Bunların arasında halife Osman da var. Daha sonra ölüm haberinin yanlış olduğu ortaya çıkıyor. Müslümanlar tekrar kaçanlar geri dönüyor. (396) Savaş bittikten sonra zararın neresinden dönülürse kârdır misali, Muhammed, onlarla uğraşmanın, neden kaçtınız diye onları sorgulamanın gereksiz olduğunu anlıyor. Çünkü olay Medine döneminin üçüncü yılında gerçekleşmiştir ve ordusu güçsüzdür. Burada yapılması gereken, kaçanların gönlünü almak ve onları tekrar kazanmak... Bunun da en sağlam yolu ayetten geçer. Bir ayet indirip, Allah sizi bağışladı demesi kadar makbule geçen bir formül olamazdı; nitekim o da bunu yapıyor ve 'Al-i İmran'dan falanca ayet geldi, Allah savaştan kaçan Müslümanları affetti' diyor. Ayetin anlamı şu: "İki topluluğun karşılaştığı gün (Uhud günü), içinizden yüz çevirip kaçanları (savaşı terk edenleri), şeytan ancak yaptıkları bazı hatalardan dolayı yoldan kaydırmak istemişti. Ama yine de Allah onları affetti." (397) Bu ayetin Uhud harbi bağlamında ve Osman'ın da içinde bulunduğu savaştan kaçanlar hakkında indiği birçok tefsir ve kaynakta anlatılmaktadır. Bunda ihtilaf yoktur. İşte Seneca 'nın da dediği gibi "din sıradan insanlar için gerçek, aydınlar için yalan, iktidarlar için de kullanışlıdır." (398)

Velit b. Ukbe bir gün A. Rahman'a, neden Osman'a karşı tavır takınıyorsun deyince, o yine az önceki sözlerini söylüyor. A. Rahman, "Ben ölürsem ne Osman üzerime gelsin, ne de namazımı kılsın" diye vasiyet ediyor. Ölünce namazını Zübeyir veya Sad b. Ebi Vakkas kılıyor; vasiyeti üzerine Osman'a haber verilmiyor. (399)

5- Talha b. Ubeydullah

İbni Şebbe (h. 173-262), Talha b. Ubeydullah, Osman aleyhinde şiddetle çalışanların başında geliyordu diyor ve bu konuda birçok hadis aktarıyor. Hatta daha sonra, Ali ve Muaviye arasında meydana gelen iktidar kavgaları sırasında, Muaviye taraftarları, Hz. Ali'nin Osman'ı katlettiğini bile öne sürüyorlar, tabii ki cinayet sırasında Medine'de bulunanlar bu anlatımın yalan olduğunu bilirler. Amaç, diğer coğrafyalarda bulunanları Ali'nin aleyhine çevirmektir; ama bu inandırıcı olmuyor. Çünkü isyancıları birinci baskında geri çeviren Ali'nin kendisidir; Osman'ın yazdığı mektup Osman'ın sonunu getirmiştir ve onu kimse kurtaramamıştır. Bunları daha önce detaylıca anlattım zaten. Ev ablukası devam edince, Osman ve içerdekilerden yemek-su kesilince, Muhammed'in eşlerinden Ebu Süfyan'ın kızı Ümmü Habibe, Hz. Ali'ye gelip ricada bulunur; ancak o 'Bu mektup olayından sonra artık yardım edemem' diyor. Ümmü Habibe Osman'ın akrabasıydı; bunu da belirtmek lazım. Yine Hayber baskınında Muhammed'in ele geçirip kendi nikâhına aldığı Safiye de gelip ricada bulunuyor, bunlara su verilsin-yemek verilsin, engel olmayın diye. İsyancılar onun bindiği hayvanı dövüyor, kadıncağız kendini zor kurtarıyor. Taberi kendi tarihinde, Hz. Ali'nin Talha ile tartıştığını, insanları neden Osman'ın aleyhine kışkırttın diye Ali'nin Talha'yı suçladığını yazıyor. (400) Talha'nın ablukaya alınan Osman'a su ve yemek yardımı yapılmasını engellediğini yazıyor. Hatta Osman bunu biliyor ve şöyle söylüyor: "Bu su vermeme ve yemek ambargosu aslında Talha'nın işidir..." Somut bir örnek vereyim. Adam anlatıyor, Osman'ın ablukasında insanlar öylesine toplanmıştı ki, atılan bir taş yere düşmezdi, illaki bir insana değerdi. O sırada Osman seslendi, içinizde Talha var mı diye? Talha sesini çıkarmadı. Osman bunu üç kez tekrarlayınca Talha elini kaldırdı 'ben buradayım' dedi. Burada derken, eve su verilmesini yasaklayan kesimin içindeydi, o da yardıma engel olmak isteyen muhaliflerin içindeydi. Osman orada kendisiyle Talha arasındaki anılarını anlatmaya başlıyor; ancak fayda etmiyor. Bu kırk günlük ev ablukası süresince genelde Talha namaz kıldırıyordu cemaate. (401) Bu anlatılanların doğru olup olmadığı Talha'nın öldürülmesiyle test edilmiştir. Cemel Vak'ası’nda Osman'ın damadı ve aynı zamanda veziri olan Mervan, Talha'yı katletmiştir. Kısacası, aktif bir şekilde Osman'ın katlinde görev alan önemli bir isim olan Talha, cennet müjdesini alan on kişiden biriydi. (402)

Burada dikkate alınması gerek bir nokta daha var. Hani Kur'an'da Ahzab suresinde deniliyor ki, Muhammed'in hanımları tüm Müslümanların anneleridir ve Muhammed öldükten sonra da onlar artık başkalarıyla evlenemezler. (403) Çünkü onlar artık annedir. Bu yasak ayetlerin oluşum nedenleri hakkında farklı rivayetler var. Bunların başında Talha ile Ayşe'nin isimleri geçiyor.

Olay şu: Talha b. Ubeydullah (güya Muhammed'den cennet müjdesi almış; ama baksanıza Muhammed'e ne diyor!) bir gün, "Eğer Muhammed ölürse ben Ayşe'yi eş olarak kendime alırım." diyor. Üstelik bu konuda birçok kaynakta ve özellikle de tefsirlerde malumat var. (404) İşte bunu duyan Muhammed rahatsız oluyor ve hemen bu yasak ayetlerini indiriyor: "Ben ölsem de artık eşlerim hiçbir Müslüman erkekle evlenemezler" diyor. Şunu da hatırda tutalım ki, Muhammed'den sonra 10 civarında hanımı dul kaldı ve hepsi (Şevde biraz yaşlıydı) genç yaştaydı. Bu yasak ayetler yüzünden resmiyette evlenme hakları ellerinden alınmıştı. Ancak benim demek istediğim bu değil; acaba Ayşe ile Talha'nın özellikle halife Osman'dan itibaren başlamak üzere ve Hz. Ali döneminde tam da zirveye çıkan aynı siyasi harekette bulunmaları, birlikte Kufe'ye, Basra'ya gitmeleri, bu eski aşkın hikâyesi olamaz mı! Zaten Cemel Vak'ası'nda Ayşe hakkında İfk olayı gibi bazı dedikodular çıkıyor; ancak üstü hemen kapanıyor. (405) Şunu hep vurguluyorum: Ayşe'nin bir erkekle yaşaması normaldir; Ayşe'nin bu konuda zerre kadar bir eksiği yok; üstelik o bir kurbandır. Yanlış, onu kurban seçen sistemdedir. Ayşe hakkında böyle bir itham varsa ayıp karşılamak doğru değildir. Kadın gençti ve onun da yaşamaya hakkı vardı.

Burada farklı bir şey daha eklemek istiyorum; sanırım konulara uyuyor. Ahzab suresinin 52. ayeti içinde ufak bir cümle var. Bu cümleyle ilgili farklı yorumlar da var (biraz ters geldiği için yapılan yorumlar zorakidir); ancak en yaygın olan yorum mantıklı olduğu kadar ilginçtir de. Ayet Muhammed'in evlilik hayatından söz ediyor. Zaten bu ayetten önceki ayet de sonrakiler de hep onun evlilik durumundan söz ediyor. O dönemde şu adet vardı: İki insan istedikleri zaman eşlerini değiştirebilirdi, becayiş yapabilirdi. Biri eşini başkasına, başkası da ona verebilirdi. İşte çok önemli biri ki Muhammed sözünü edeceğim o kişiye Havazin harbinde elde ettiği ganimetlerden 100 deve ikramda bulunmuştu, adı Uyeyne bin Hısn. Bu adam bir gün ansızın Muhammed'in yanına gidiyor ve orada bulunan Ayşe'yi de görüyor, tabii ki en azından genç bir kadın olduğu için onun hoşuna gidiyor ve hemen Muhammed'e, "Ne dersin; becayiş yapalım mı, ben bir eşimi sana vereyim, sen de Ayşe'yi bana ver!" diyor. Muhammed buna hayır diyor. İşte bu Ahzab 52. ayetin oluşum hikâyesi de böyle. Ayette şu var: “Artık siz bundan sonra kadınlarınızı becayiş etmeyeceksiniz.”

Adam gidince Ayşe Muhammed'e adamın kim olduğunu soruyor. Muhammed, işte bu da ahmak/beyinsizin biri, güya bir kabilenin de başıdır diye yanıt veriyor. Ama Muhammed aynı adama, başka kabilelere yaptığı baskın sonucu ele geçirdiği ganimet-talan develerinden 100 deve bağışta bulunmuştu, torpil yapmıştı ki kalbi İslam'a ısınsın. Şimdi de gelmiş Muhammed'den kadın istiyor. Bu konuda, en başta tefsirler olmak üzere İslami kaynaklardan geniş bir listeyi aşağıya alıyorum. Çünkü adeta hakaret içeren bir olayı, sanki ben söylüyorum gibi olmasın. (406)

6- Amr b. As.

Bu adam Filistin'deki evinde kalıyordu, kendisi Hz. Ali, Talha ve Zübeyir b. Avam gibi önemli şahsiyetleri Osman aleyhine kışkırtmaya çalışıyordu. Hatta kendisi, 'yolda giden çoban, tüccar kim olursa olsun ben hep onlara Osman'ın kötü yönetimini anlatıyordum' diyor. Osman'ın ölüm haberini alınca keyiften, "Ben Abdullah'ın babasıyım, birine bir darbe vurdum mu kanatırım" cümlesini kullanıyor. (407) Filistin'de yaşarken gelen gidenden, ne var ne yok diye soruyordu hep. Bundan amaç, Osman'ın akıbetini öğrenmekti: Görevden uzaklaştırılmış mı veya katledilmiş mi?

Baştan beri anlattığım gibi Osman, gelen ganimet-talan malını hep yakınlarına, ailesine veriyordu, tabii ki millet bundan şikâyetçiydi. Bir gün ailesine yeni bir şey verdi, millet de dedikoduya başladı, dedikoduları Osman duydu. Hemen toplantı yapıp şunu söyledi: "Ben halifeyim yetki benimdir. Elimin altındakini kime vereceğim konusunda özgürüm. Birilerinin zoruna gitse bile, onlara rağmen yine yaparım..." Ammar b. Yaser de 'ben rahatsız olurum' diyor. Bunun üzerine Osman onu döve döve komaya sokuyor. O sırada Ammar, ne yapayım benim bunu ilk çektiğim değildir ki diyor. O sırada Amr b. As ile Osman arasında sert tartışmalar oluyor ve Ayşe de "Hz. Muhammed'in ayakkabısıyla saçı bile henüz dururken ne çabuk bu dinden uzaklaştın ey Osman?" diyor. İbni Abdilber, Amr b. As bazen Medine'ye geldiğinde milleti Osman'ın aleyhine kışkırtırdı diyor. (408) İşte bunlar seçme, halk nezdinde göze çarpan kişiler; yoksa bunlar kadar nice sahabe Osman'ın katlini ya isterdi, ya da aktif olarak eylem içindeydi. Dikkat edilirse içinde cennet müjdesini alan seçme kişiler var (Zübeyir, Talha gibi).

İbni Teymiye gibi İslam düşünürleri bütün bu olup bitenlere karşı Osman'ı savunuyorlar. Hâlbuki çok kolay bir yol vardı. İsyancıların teklifi çok basitti: Osman ya istifa etmeli ya da Mervan'ı kendilerine vermeliydi. Aksi takdirde Osman'ın kellesini istiyorlardı. Makam çok tatlıydı, vazgeçilmezdi. Osman bunların hiçbirini kabul etmeyince sonuçta canından olmuştur.

Osman katledildiğinde 80 ile 90 yaş arasında olduğu genel kabul görmektedir. İşte Muhammed de, iki kızını bu dedeleri durumundaki adama verince, "Cebrail geldi, Allah'tan vahiy getirdi, bu yüzden kızlarımı Osman'a verdim. Hatta yüz tane kızım da olsa, teker teker ölseler en son kızıma kadar hepsini Osman'a verirdim; bunu da yine vahye dayanarak yapardım" demiştir. (409)



Dipnot:

349) Belazuri, Ensab'ul Eşraf, 6/160.

350) a- İbni Kuttybe, Maarif, 112-113.
b- Belazuri Ensab., 6/149.
c- İbni Kutıybe, Maarif, s. 112.
d- Başka bir eserim olan Sümerlerden İslam’a Kutsal kitaplar ve Dinler, s. 23.

351) İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/190.

352) Feth'ül Bari, Kitab'ül fiten, bab'ü iza ilteqe'l müslimani bi seyfihima, cilt 13/35.

353) a- Taberi Tarihi, 4/333-367.
b- İbni Teymiye, Minhac'ü Sünne, 3/206.
c- ibni Kasir, Bidaye... 7/222 Zehebi'den alıntı yaparak.
d- Askalani, Feth'ül Bari, 13/35.

354) Tüm bu kaynaklarda Na'sel'in ne anlama geldiği ve niçin Osman'a Na'sel dendiği anlatılıyor:
a- ibni Asakir, Tarih-ü Medinet-i Dımaşk, 39/327.
b- Kamus'ül Muhit, Na'sel md.
c- Zamahşeri, el-Faik, 4/52.
d- Ibn'ül Esir, el-Nihaye 5/177
e- Zebidi, Tac'ül Arus, 1 cilt Na'sel md.
f- İbni Manzur, Lisan'ül arab, 11 /669.

355) a- İbn-i Kesir, Bidaye-Nihaye, cilt 7/211 vd.
b- Hindi, Kenz, no: 36306

356) a-lbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 5/521-26.
b- İbni Esir, El-Kamil, Osman kısmı.

357) İleride bu önemli şahsiyetlerle ilgili bilgi vereceğim zaten. Mesela; aktif olarak onun ölümünde görev alan Amr b. Hamik, Şebes b. Rab'i, Abdurrahman b. Udeys, Ferve b. Amr Ensari, Ekder b. Hamam ve Muhammed b. Ebi Hüzeyfe gibi şahsiyetler. İbni Hacer, Isabe, no: 486, 3959, 5267 ve 5822. İbni Esir, Üsd. Muhammed b. Ebi Huzeyfe, Ferve b. Amr ve Amr b. Hamik maddeleri.

358) Taberi Tarihi, 4/338 vd.

359) a- İbni Asakir, Tarih u Medinet'i Dımaşk, 39/532.
b- Taberani, Mucemi Kebir, 1/78-no: 107.
c- Taberi Tarihi, 4/412 ve devamı.
d- Ebu Naim Asfahani, Marifet'ü Sahabe, no: 248.
e- Heysemi, Mecme-ü Zevaid, 9/95, no: 14558.
f- lbni-l Manzur, Lisan'ül Arab, 6/283 Heşş Kevkeb md ve Na'sel md.
g- İbnil Esir, El-Nihaye fi Garibi-1 Eser, 1/966.Heşş Kevkeb/Na'sel.
h- Yakut Hamevi, Mucem'ül Buldan, 2/262.
ı- Ibni Kesir, Bidaye ve'l Nihaye, 7/213.
j- ibni Esir, Üsd. Eşlem b. Evs kısmına.
k- Tehzib-i Kemal, 19/457.

360) İbni Şebbe, Tarih'ül Medine, Osman'ın kabri kısmında no: 321-323.

361) a- Taberi, Tarih 4/412 vd. ve Asbahani, Marifet-ü Sahabe, no: 265-266.
b- lbni-1 Esir, El-Kamil. halife Osman kısmı 2. cilt
c- İbni Kuteybe, imame Siyase, 1/64.
d- Askelani, Isabe, no: 1082. Cebele b. Amr b. Evs kısmında.
e- ibni Asakir, Tarih-i Dımaşk, 39/532.
f- Taberani, Mucem-i Kebir, 1/78-no: 107.
g- Heysemi M.Zevaid, no: 14558-9/95.
h- Yakut Hamevi, Mucem'ül Buldan, 2/262.
i- ibni Hacer, Talhis-ül Habir, 2/145.
j- İbni Sad, Tabakat, 3/37-44.

362) Taberi Tarihi, 4/415-421.

363) a-Taberi Tarihi, 4/412-414.
b- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/207 vd.
c- İbni Kuteybe, Maarif, s. 113.

364) Yukarıda Osman'ın ölümüyle ilgili açıkladığım bilgiler şu kaynaklarda geçiyor. Daha nice kaynaklar da var:
1- İbni Sad, Tabakat, 3/37-43.
2- Taberi Tarihi, 4/412 vd.
3- Ali b. Yunus el-Amili, Sırat'ül Müstakim, 3/30.
4- İbni A'sem, el-Fütuh, 1/64.
5- Ebü'I Feda, el-Muhtasar fi Ahbar'il Beşer, 1/172.
6- İbni Abdirabbih, Ikd'ül Ferid, 4/270.
7- Zebidi, Tac'ül Arus, 8/139-141.
8- Ibn'il Manzur, Lisan ül Arab, 1 1/670 Nasel ve Haşş Kevkcb md
9- Ibn'il Esir, a) En-Nihaye fi Garibil Hadis'i ve'l Eser, 1/969 ve 5/80. b) el-Kamil fi Tarih, h.35. yılı, halife Osman bölümü, c) Üsd'ül Gabe, Eşlem b. Evs b. Becre el-Ansari bölümünde.
10- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 39/532 vd Hz. Osman konusu.
11- Taberani, Mucem-i Kebir, halife Osman kısmı. 1/78-no: 107-109.
12- İbni Hacer, a) Isabe, no: 1081 Cebele b. Amr kısmında. Ve Eşlem b.Evs b. Becre el-Ansari bölümünde, b) 'Telhis'ül Habir', 2/145 ve 5/275.
13- Heysemi, Mecme'ü Zevaid, 9/95, no: 14558.
14- İbni Abdilberr, Istiab, A.Rahman b. Udeys ile Eşlem b. Evs. B. Becre bölümleriyle halife Osman kısmında.
15- İbni Şebbe, Medine Tarihi, Osman'ın kabri bölümünde, no: 321 vd.
16- Hindi, Kenz'ül Ummal, no: 36172 ve 36298, halife Osman kısmında.
17- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, Osman bölümü, 7/192 vd.
18- Muhibbüddin Taberi, Riyad'ü Nadre, Osman konusunda, s. 3/70 ve sonrası.
19- Müzi, Tehzib-i Kemal, 19/457-no: 3847 Osman b. Affan kısmında.
20- Yakut Hamevi, Mu'cem-ül Buldan, 2/262 Haşş Kevkeb kısmında.
21- Ebu Naim Asbahani, Marifetli Sahabe, Osman kısmı, I. cilt, no: 263 ve sonrası.
22- Belazuri, Ensab'ül Eşraf, 6/160 ve devamı.

365) a- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 57. cilt/270 vd. No: 3712.
b- Heysemi, Mec'me'ü Zevaid, no: 431 ve 9233.
c- Taberani, Mucem-i Kebir, Abdullah kısmında no: 13770.
d- Bezar, Bahr'ü Zihar, no: 2060.
e- Fakihi, Ahbar-u Makke, no: 706.

366) Belazuri, Ensab'ül Eşraf, 6/149.

367) a- İbni Kuteybe, Maarif, s. 112 ve 199 Mervan kısmında.
b- İbni Abdil'ber, Istiab, no: 529. Hakem b. Ebi-I As kısmında,
c- Muhibbüddin Taberi, Riad'ü Nadre, 3/72 ve devamı,
d- Hakim, Müstedrek, 4/479-481. Hakem b. As kısmında,
e- ibni'l Esir, Üsd, 4/348 Mervan kısmında; ayrıca Hakem kısmında da bilgi verir.
f- İbni Hacer Askalani, Isabe no: 8324 Mervan kısmında.
g- İbni Sad, Tabakat. Taberani, Mucem-i Kebir. Zehebi, Siyer-i A'lam. Ve daha birçok tabakat kitaplarında bu konuya yer verilmiştir.

368) a- Taberi Tarihi, 4/256-272.
b- ibni Kuteybe, Marif, 112.

369) a- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 57.cilt/270 vd. No: 3712. İbni Asakir bu eserinde ona 56 sayfa yer vermiş. 224'ten 280. sayfaya kadar.
b- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye. Osman'ın katli bölümünde,7/290 ve devamında.
c- Ahmet b. Hanbel, Müsned'ül müksirin, Müsned'ü Abdullah, no: 6233.
d- Taberi, Riyad'ü Nadre, 3/79 vd.
e- lbni-l Esir, Üsd, Mervan ve hakem kısmında.
f- Suyuti,Tarih ül Hulefa, s. 130 ve devamı.
g- İbni Kuteybe, Maarif, 112.

370) İbni Kesir, Bidaye, 7/190.

371) Suyuti, Dürrül Mensur, Taberi Tefsiri, Kurtubi ve diğer tefsirler, Enam suresi 93. ayetin açıklama kısmında ve İbni Kuteybe, Maarif, s. 169 vd

372) 1- istiab, no: 1553.
2- Zehebi, Siyer-i a'lam, 3/33 vd.
3- ibni Sad, Tabakat, no: 3997-7/230.
4- İbni Kuteybe, el-Maarif, s, 169.
5- ibni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 29/34 vd.
6- Ebu Davud, Hudud hemen başta.
7- Nesai, Tahrim-i dem, mürted kısmında.
8- M.Taberi, Riyad'ü Nadre, 2/112 vd

373) a- ibni Asakir, Tarih-i Dımaşk, 38. cilt/60ve devamı,
b- M. Taberi, Riyad'ü Nadre, 3/77.

374) Sahih-i Müslim, Hudud, İçki cezası kısmında.

375) a- Müslim, Hudut, Hadd'ül Hamr kısmında,
b- İbni Kuteybe, Maarif, s. 180 vd.
c- Zehebi Siyer-i A'lam, 3/412 vd. No:67. Burada kitabı tahkik eden, dipnotta ayrıca imam Ahmet b. Hanbel, Taberani, Tehzib-i Kemal, Bidaye- Nihaye, tstiab, Isabe, Ağanı, Üsd'ül Gabe, El-Kamil fi Tarih, el-Marife ve Tarih (Besevi) Neseb'ü Kureyş gibi kaynaklarda da geçtiğini belirtiyor,
d- ibni Asakir, Tarih-i Dımaşk, 63. cilt/218 vd. no: 8033.
e- Askalani, Isabe, Velit b. Ukbe kısmında. No: 9153.

376) a- Taberi Tarihi, 3/433.
b- İbni Esir, El-Kamil 2/535.

377) a-Muhammed Rıda (1865-1935), 'Osman b. Affan' adlı eseri, Osman'dan kalan servet kısmında,
b- İbni Kuteybe, Maarif, s. 112-113.

378) Muhammed Rıda, Hz. Osman b. Affan, s. 204.

379) 1- Mühibbüddin Taberi (694.Ö) Riyad'ü Nadere fi Menakıb'il Aşere, 3/75.
2- Belazuri (279.Ö) 'Ensab ul Eşraf 6/161 vd.
3- lbni'l Arabi Ebubekir (543.Ö)' El-Avasim'ü ımin'el Kavasım.' s. 280 vd.
4- İbni Kesir (h.774.ö), Bidaye, Nihaye, 7/80 ve sonrası, Osman kısmı.
5- Suyuti,Tarih'ül Hulefa, s. 130 ve sonrası.

380) a-İbni Abdilber, İstiab, İbni Mesut md. No: 1659.
b- Heysemi M.Zevaid, no: 14548, cilt 9/109
c- Belazuri, Ens’ab, 6/148

381) a- Belazuri, Ensab, 6/140-164.
b- Taberi Tarihi, 4/251 ve devamı,
c- İbnil Arabi, el-Avasım'u min'I Kavasım, s. 280.
d- Şehristani, Milel ve Nihal, s. 14. Nizamiye mezhebi kısmında.

382) Mesela Küfe'den Sabit b. Kays, Sa'saa b. Savhan, Amr-el Huzai, Amir b. Abdi-I Kays, Malik-i Ester, Malik b. Kab, Kümeyi b. Ziyad gibi şahsiyetler, Suriye tarafına Muaviye emrine gönderilirler.

383) a- Taberi Tarihi, 4/317 ve devamı.
b- ibni Kuteybe, Maarif, s. I 13 ve 146.
c- Tabakt-i İbni Sad, 4/429.

384) Belazuri, Ensab'ül Eşraf, 6/166 vd.

385) Bu adamın asıl adı, Amir b. Vasile b. Abdullah el-I Cenani. Muhammed zamanında vardı ve Muhammed'in sahabelerinden en son ölen kişi. İbni Asakir, no:3064, cilt 26/113 ve devamı.

386) a- Suyuti, Tarih'ül Hulefa, s. 200.
b- İbni Asakir, no:3064, cilt, 26/117 ve devamı.

387) Zehebi Tarihü'l İslam, Halifeler kısmı özel bölüm, s. 95.

388) a- Ebül Feda, el-Muhtasar fi Ahbar'il Beşer, 1/239.
b- Hakim Müstedrek, İsrail b. Musa'dan, 3. cilt no: 4607.
c- ibni A'sem, Futuh, 1/420.

389) a-Taberi Tarihi, 4/386.
b- ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/210.
c- İbni Esir, El-Kamil 2. cilt, Osman kısmında.
d- İbni Sad, Mervan b. Haken kısmında. 5/19 vd.

390) Ahmet bin Abdullah b. Kays o da Numan b. Beşir'den.

391) a- A. Razzak, Musannaf, no: 20967, cilt 11/447.
b- Halife b.Gayyat Tarihi, s. 98.

392) a- Taberi, Tarih: 4/459.
b- Fahrettin er-Razi, el-Mahsul fi ilmi Usuli'l fıkıh, 4/343.
c- İbni Sad, Osman kısmında.
d- İbni Manzur, Lisan'ül Arab, Na'sel md, 11/669.
e- Ebül Feda, Muhtasar'ü Ahbar'il Beşer, 1/172 Hz. Ali kısmında.
f- İbni Kuteybe, Imame-Siyase, s.80-88.
g- İbni Abdirabbih, Ikd, 4/270.
h- Ibnil Esir, El-Nihayefi garib'il hadis, 5/80. Na'sel md.
i- Zebidi.Tac'ül Arus, Na'sel md. 8/141.
j- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/209.
k- İbni A'sem, el-Fütuh, 1/420.
I- Ibnil Esir, el-Nihayefi Garib-il Hadis, 5/64. Na'sel maddesinde,
m- A. Razzak, Musannaf, 11/447, no: 20967.
n- Heysemi, Mecmeu Zevaid, no: 14568.

393) Enfal, 25.

394) a- İbni Hacer, Feth'ül Bari, Buhari şerhi, Kitab'ül Fiten, hemen ilk başta, cilt 13/6.
b- Suyuti, Dürrü'l Mensur, İbni Kesir ve daha birçok müfessir, Enfal suresi, 25. ayet açıklamasında.
c- Heysemi, Muceme'u Zevaid, Tefsir kısmı no: 11027. Ayrıca Zehebi, İslam Tarihi, özel bölüm, Halifeler kısmı, s. 504.

395) Buhari, Farz'ul humus, Bab'u bereketi'! Gazi.

396) Kaçanlardan birkaçı: Halife Osman, Rafi b. Mualla, Harise b. Zeyd, Ebu Hüzeyfe b. Utba, Velit b. Utbe,

397) Al-i İmran 155. Ayet.

398) a- İmam Suyuti, Dürrü'l Mensur, İbni Kesir, Kurtubi ve daha birçok müfessir, Al-i İmran 155. ayette.
b) İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 39/257-262 ve 42/139. Filozof, Seneca (m.ö 4, l.s. 65)

399) a- Belazuri, Ensab, 6/172.
b- Heysem, M. Zevaid, 9/84.
c- Taberani Mucem-i Kebir, 7/226
d- Suyuti, Dürrü'l Mensur, Al-i İmran suresi 155. ayet yorumunda.

400) a- Taberi Tarihi, 4/ 405.
b- İbni Şebbe, Tarih'ü Medine, s. 1160 ve sonrası, dördüncü cilt.

401) a-Taberi Tarihi, 4/371.
b- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye 7/199.
c- Mecme'ü Zevaid, 9.cilt no: 14544 Osman kısmı.

402) a- Taberi Tarihi, 4/ 405.
b- İbni Abdilberr, Istiab, Talha md.
c- İbni Esir, el-Kamil, 2/541 Osman kısmı.
d- İbni Hacer, Isabe, Talha kısmı.
e- Belazuri, Ensab'ul Eşraf.

403) Ahzab, 6 ve 53. ayetler

404) a- İbni Sad, Tabakat, 8/349. Yasak içeren Ahzab 53. ayeti Talha'nın sözü üzerine inmiştir diyor.
b- A. Razzak, kendi tefsirinde ilgili ayette Talha adını veriyor. 53. ayet.
c- Belazuri, Ensab, 10/123. Talha ve Ayşe isimini veriyor.
d- Begavi (516). Kendi tefsirinde Talha'nın adını veriyor. Ahzab 53. ayet.
e- İbni Ebi Hatem er-Razi (h.327) tefsirinde Ahzab 53 yorumunda.
f- İbni Kesir tefsirinde yine Talha-Ayşe diyor. Ahzab 53. Bu arada Ahzab 6. da önemli.
g- Vahidi (468) tefsirinde yine aynı şeyleri söylüyor ve daha birçok kaynak.

405) İbni Sad, Tabakat, 8/275.

406) a- Suyuti, Dürrü'l Mensur, Ahzab 52. Ayet.
b- Abdurrazzak, Tefsir. Ahzab, 52. ayet.
c- Begavi, Mealim..., Ahzab 52. ayet.
d- İbni Kesir, Ahzab, 52. ayet açıklamasında.
e- Kurtubi, Ahzab, 52.
f- İbni Abdilberr, Istiab, Uyeyne b. Hısn md. No: 2055.
g- Darekutni, 3/218 ve ayrıca I. Hacer Askalani, Buharı şerhi Fethü'lbari, 10/455. ve Buhari Şerhi. U. Kari 15/74. Daha niceleri.

407) a- Taberi Tarihi, 4/357. Hicri 35. yılı bağlamında halife Osman kısmı,
b- İbni Esir, El-Kamil, 35. hicri yılı olayları,
c- Zehebi, İslam Tarihi, Halifeler kısmı özel bölüm, s. 95.
d- İbni Asakir, Tarihi Dımaşk, 13/ 262.
e- Istiab, Amr b. As md, no: 1931.

408) Belazuri, Ensab, 6/209. Istiab, no: 1931, Amr b: As md.

409) İbni Asakir, 39/40. Bu konudaki kaynaklar, kitabın sonlarına doğru gelecek olan Muhammed'in kızları bölümünde geçiyor.

Arif Tekin, Bilinmeyen Yönleriyle Hz.Muhammed’in Ölümü, s.290-344

Hazırlayan: ArapŞükrü