Refleks Vucudun Otomatik Pilotudur

[Alvin]

Kosma, opusme ve dans gibi istege bagli hareketler genellikle ilgi cekicidir ancak bilincimizin kontrolu olmadan gerceklesen istem disi hareketler de hem ilgi cekicidir hem de gunluk yasamda kritik bir rol oynar. En basit ve temel istemsiz hareket turlerinden biri reflekslerdir. Bu kisa yazida da bu konuya deginilecektir. Refleksler, belirli uyaricilara gore gore nispeten stereotipik, otomatik kas tepkileridir - bir seye dokunduktan sonra elinizi hizla cekme gibi. Bu refleksler, ciltte, eklemlerde veya hatta kaslarda kendilerinde bulunan duyu reseptorlerinin aktive edilmesini icerir. Yanitlar hizlidir ve beyin veya bilincli dikkat gerektirmez. Bunun yerine, bunlar omurilikte veya omurilik yakininda bulunan noron devrelerine baglidir.

Hadi biraz daha ayrintili bakalim. Bu konu ilginc!

Yukaridaki resimde diz jerk refleksi gorsellestirilmis. Bu, bir kisinin diz kapagi (patella) tendonuna vuruldugunda, bu vurusun hizli bir sekilde bir kasin gerilmesine neden olmasiyla ortaya cikar.
Bu durum, bir kisinin ayaginin alt kisminin hizli bir sekilde hareket etmesine ve dizin on kisminin kisa bir sure icin disa dogru firlamasina neden olur.
Bu refleks, dizin dogal bir tepkisi olarak kabul edilir ve beyinden bagimsiz olarak omurilik duzeyinde kontrol edilir.

En iyi bilinen reflekslerden biri, doktorun dizin hemen altindaki tendona kucuk bir lastik cekicle vurdugunda meydana gelen "diz refleksi" tepkisidir. Bu hafif vurus, diz ekstansor kasini hafif germesiyle olusur ve bu, kas icinde bulunan kas igcikleri olarak adlandirilan reseptorler tarafindan "algilanir". Igcikler, gerilmenin miktarini ve hizini algilar ve duyusal noronlari uyarir, bu da bir dizi uyarimi omurilige gonderir. Orada, sinyaller gerilmis ekstansor kasinin kasilmasini tetikleyen alfa motor noronlari etkinlestirir ve refleksi tetikler.

Tabii ki, bacak one dogru tekme atabilsin diye, antagonist fleksor kasin ayni anda gevsemesi gerekir. Aslinda, ekstansoru kontrol eden motor noronlari dogrudan etkinlestiren ayni duyusal uyarici, ayni zamanda antagonist fleksoru kontrol eden motor noronlari da dolayli olarak engeller. Bu karsilikli inhibisyon, tamamen omurilik icinde bulunan baglantili noronlar tarafindan gerceklestirilir. Bu sozde inhibisyon interneuronlari, orijinal duyusal uyarici tarafindan etkinlestirildiginde, fleksoru besleyen motor noronlarina uyari gondererek fleksoru engeller. Boylece, en basit refleksler bile, hem agonist hem de antagonist kaslari kontrol eden coklu motor noron setlerinin senkron etkinlestirilmesini (ve etkisizlestirilmesini) gerektirir.

Bircok refleks sizi yaralanmalardan korur. Bir doktorun ofisinde oturdugunuzda, "diz refleksi" refleksi sadece alt bacaginizi kisa bir sure one dogru sallar. Ancak, bir sandalyeden atlamis olsaydiniz bu ayni refleks, dizlerinizi duzlestiren guclu kaslarin kasilmasini tesvik etmis olurdu ve ve ayakta kalmanizi saglardi.

Baska bir koruyucu refleks, ciplak ayaginizin keskin bir nesneye carptiginda meydana gelen fleksiyon geri cekilme refleksidir. Bu durumda, ciltteki agri reseptorleri omurilige bir mesaj gonderir, alfa motor noronlari etkinlestirilir ve bacak hemen kaldirilir (fleksiyon). Ayni zamanda, vucut agirliginiz her iki bacaginizda da desteklendigi icin, karsit bacagin ekstansorleri etkinlestirilmelidir. Bu ek bir reaksiyon olmadan, yani fleksiyon capraz ekstansiyon refleksi denilen, topugunuza bastiktan sonra dengenizi kaybeder ve devrilirsiniz.

Bu hareketler gerceklesirken, ilgili kaslar, farkli vucut parcalarinin uzaydaki konumlari ve ne kadar hizli hareket ettigi hakkinda beyine bilgi saglar. Daha once bahsedilen kas igcikleri, kasin uzunlugundaki veya gerilmesindeki degisiklikler hakkinda bilgi saglar. Beyin, bunun karsiliginda, kas igciklerini gergin tutan ayri bir motor noron seti olan gama motor noronlari araciligiyla sistemin hassasiyetini ayarlar. Diger ozel reseptorler olan Golgi tendon organlari - kas liflerinin tendonla baglandigi yerlerde bulunanlar - suregelen hareket sirasinda bir kasa uygulanan kuvvet veya gerilmenin miktarini algilar, hareketin hassasiyetini artirir.

Bu refleksler gerceklesirken, ilgili kaslar sadece hareketin gerceklestigi noktayla ilgili degil, ayni zamanda vucudun farkli parcalarinin uzaydaki konumlari ve ne kadar hizli hareket ettigi hakkinda da beyne bilgi saglar. Ornegin, kaslarin uzunlugundaki veya gerilmesindeki degisiklikler hakkinda bilgi veren kas igcikleri, bu hareket bilgilerini beyne iletir. Beyin, bu bilgilere yanit olarak, kas igciklerini gergin tutan ayri bir motor noron seti olan gama motor noronlari araciligiyla sistemin hassasiyetini ayarlar. Ayrica, kas liflerinin tendonla baglandigi yerlerde bulunan ve suregelen hareket sirasinda bir kasa uygulanan kuvvet veya gerilmenin miktarini algilayan Golgi tendon organlari da beyne geri bildirim saglar. Bu mekanizmalar, hareketlerin hassasiyetini artirarak, beynin hareket eden kaslari nasil duzenledigini ve kontrol ettigini gosterir.