Cariye Hacer'in Rabbe taktığı ad Kuran'da nasıl geçiyor?

[cenkvarol]

Eski Ahit'teki anlatılanlara göre İbrahim'in eşi Sara çocuğu olmayınca cariyesi Haceri'i İbrahim'e sunuyor. Onunla cinsel ilişki kurup bir çocuğunun olmasını istiyor. Daha sonra cariye Hacer'in İbrahim'den bir çocuğu olunca Hacer Sara'yı küçük görmeye başlıyor. Sara'da bunun üzerine Hacer'e kötü davranıyor ve Hacer çöle kaçmaya karar veriyor. Çölde Rab Hacer'e görünüyor ve onun soyunu kutsayacağını söylüyor. Tanrı’nın lütfuna sevinen Hacer de kendisiyle konuşan Rab’be ‘Beni Gören Tanrı’ anlamına gelen ‘El-Roi’ ismini veriyor.

Araplar için Afrikalı siyah cariye "Hacer"in ayrı bir önemi bulunmakta; Arap’lar Hacer'in oğlu İsmail’in soyundan geldiklerine inanırlar. Yahudiler ise İbrahim’in Sara’dan olan diğer oğlundan, İshak’dan geldiklerine. Hacer bu nedenle Arab-ı Tabia adı verilen bu Arapların büyük annesi sayılır. Muhammed'in Hacer için Araplara "İşte bu kadın sizin annenizdir." dediği söylenir.

İbrahim peygamberin eşi Hacer’i vasıfları üzerinden en iyi tanımlayan kişi merhum Ali şeraiti’dir. Ali şeraiti Hacc adlı eserinde şunları ifade etmektedir.

“Bir kadın, hakir görülmüş bir Afrikalı siyah cariye… Sare adlı bir kadının Habeşli hizmetçisi! Bütün bunlar beşeri düzende böyle. Ama Tevhid nizamında bu cariye Allah’ın muhatabı, Allah’ın büyük peygamberlerinin anası, Allah’ın yarattığı en güzel ve en yüce değerlerin tecelligahı. Hacc tiyatrosunda, başrol oyuncusu, en önemli sima, Allah’ın Harem’indeki tek kadın, Tek anne!”

Hristiyanların peygamber doğuran Meryem Anası'nın yerini Arapların peygamber doğuran Hacer Anası almışa benziyor. Yüzyıllar içerisinde farklı versiyonlarda hikayeleştirilmiş olsa da bu "Kutsal Ana"ların kaynağı aynı Tanrıça inanışları.

Yukarıda Arapların Anası cariye Hacer'in Eski Ahit'te kendisine görünen Rab'be takmış olduğu bir isimden bahsetmiştik; El-Roi

Yaratılış 16:13

Hacer, “Gerçekten beni gören Tanrı'yı gördüm mü?” diyerek kendisiyle konuşan RAB'be “El-Roi” adını verdi.

Roi = רֳאִ֑י

Bu ayette geçen רֳאִ֑י (Roi) kelimesinin Arapça karşılığı ʿayn wāw lām (ع و ل)

Kuran'da "Roi" kelimesine karşılık gelen Arapça bu kökten olan tek bir kelime bulunmaktadır. "zulmetmek, haksızlık etmek" anlamında çevrilen bu kelime Nisa Suresi'nin 3. ayetinde en sonda geçmektedir:

"Ve eğer yetimler konusunda adalete riayet edemeyeceğinizden korkarsanız, o taktirde hoşunuza giden (size helâl olan diğer) kadınlardan ikişer, üçer, dörder nikâhlayın. Fakat, eğer (onlara da) adaletle davranamayacağınızdan korkarsanız o zaman bir tane ile veya elinizin altındaki sahip olduklarınızla (cariyelerinizle) yetinin. İşte bu, adaletten ayrılmamanız için daha uygundur."

18. fe : fakat, artık, öyleyse, o taktirde
19. vâhideten : bir adet, bir (kişi)
20. ev : veya
21. mâ meleket : sahip olduğu şey
22. eymânu-kum : (sizin) elinizin altındaki
23. zâlike : işte bu, bu
24. ednâ : çok yakın, daha yakın, daha uygun
25. ellâ : ... olmama, ... olamama
26. teûlû : zulmetmeniz

Cariye Hacer'in kendisine görünen Rab'be takmış olduğu adın Kuran'daki karşılığının geçmiş olduğu ayet oldukça ilginç. Ayette birden fazla eş edinmekten ve bunlar arasındaki adaletten söz edilmekte, en sonunda ise tek eşle veya bir cariye ile yetinilmesi istenmekte, bunun da "Roi" kelimesine karşılık gelen "teulu"ya uygunluğundan bahsedilmektedir.

Ayetteki bu anlatım şekli İbrahim'in eşi Sara ve Cariyesi arasındaki ilişkiyi akıllara getirmektedir. İbrahim de kendisine birden fazla eş edinmiş daha sonrasında ise eşi ve cariyesi arasındaki sorunlarla karşılaşmıştır.

Burada ayet konularının tesadüf olarak örtüşmüş olduğu ileri sürülebilir ancak bence bu benzerlik Kuran'ın aslının Eski Ahit bağlantılı İslam öncesine ait antik dinsel metinlerden olmasından kaynaklanıyor. Muhtemelen bu İslam öncesine ait antik metinler Eski Ahit'teki anlatımların basit tefsirleriydi veya da doğrudan Eski Ahit'e de kaynaklık etmiş olan pagan metinlerinin tek tanrı inancı formatına sokulmak için Tanrıça inancından soyutlanmış, değiştirilmiş şekilleriydi.