İslamda Kölelik ve Cariyelik

[güneşinzaptıyakın]

''Kuran kölelik kurumunu kabul eder, bu durum Kuran'da çeşitli ayetlerde ve hadislerde özellikle pekiştirilerek, kölelik kurumunu ortadan kaldırmamış, sadece kendisinden önceki döneme göre şartlarını nispeten düzeltmiş ve köle kaynaklarını sınırlandırmıştır. Kuran'da abd(köle) sözcüğü nadiren kullanılmış, onun yerine ma meleket eymanukum(sağ elinin sahip olduğu) deyimi almıştır.''

''bu kelime gurubu geleneksel olarak savaş esirlerini, daha geniş anlamda ise köleleri simgeler. şimdi kölelikle ilgili hükümler için müslümanların kutsal kitabına bakalım'' (aşağıdaki ayetlerde ''ma meleket eymanüküm'' ifadesi geçmektedir);

nisa / 25: inanmış hür kadınları nikahlama genişliğine gücü yetmeyeniniz, ellerinizin altındaki genç, mümin köle kızlardan biriyle evlensin. allah sizin imanınızı daha iyi bilir. hep bir birinizdensiniz. o halde onları, ailelerinin izniyle nikahlayın. gizli dost edinmeyerek, zinadan uzak kalarak, iffetli hanımlar olmaları şartıyla onların mehirlerini örfe uygun bir biçimde verin. evlilige geçtikten sonra bir fuhuş yaparlarsa onlara hür kadınlara uygulanan cezanın yarısı uygulanacaktır. bu, köle ile evlenme yolu, günaha ve sıkıntıya girmekten korkanınız içindir. sabretmeniz sizin için daha hayırlıdır. allah çok affedici, çok merhametlidir.

nisa / 36: allah'a kulluk edin. o'na hiçbir şeyi ortak koşmayın. ana-babaya, akrabaya, yetim ve öksüzlere, çaresizlere, yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa, yolda kalmışa, size bagımlı olanlara iyi ve güzel davranın. allah, kasılıp böbürlenen şımarıkları sevmez.

nisa / 92: yanlışlık hali müstesna, bir müminin bir mümini öldürmesi olacak şey değildir. yanlışlıkla bir mümini öldürenin, özgürluğü elinden alınmış bir mümini özgürlüğüne kavuşturması, ölenin ailesine de üzerinde anlaşmaya varılacak tatmin edici bir diyet vermesi gerekir. varislerin diyeti bağışlaması hali müstesna. eğer öldürülen, mümin olmakla birlikte size düşman bir topluluktan ise o zaman öldürenin, köle bir mümini özgürlüğüne kavuşturması gerekir. öldürülen, sizinle aralarında anlaşma bulunan bir toplumdan ise o durumda öldürülenin ailesine tatmin edici bir diyet vermenin yanında, hurriyetinden yoksun bir mumini hürriyetine kavuşturmak da gerekli olur. bunlara imkan bulamayan, allah'a tövbe olarak iki ay eksiksiz oruç tutar. allah, gereğince bilendir, hikmeti sonsuzdur.

maide / 89: allah sizi yeminlerinizdeki boş lakırdıdan ötürü hesaba çekmez, ama bilinçli olarak gerçekleştirdiğiniz yeminlerden sizi sorumlu tutar. böyle bir yeminin keffareti, ailenize yedirmekte olduğunuzun orta derecesinden on yoksulu doyurmak, yahut onları giydirmek, yahut da bir köleyi özgürlüğüne kavuşturmaktır. bunlara imkan bulamayan üç gün oruç tutar. yemin ettiğinizde yeminlerinizin keffareti işte budur. yeminlerinizi koruyun. allah size ayetlerini böyle açıklar ki şükredebilesiniz.

muminun / 56: cinsiyet organlarını koruyanlardır onlar. eşleri yahut akitleri aracılığıyla sahip bulundukları müstesnadır. bu durumda kınanmış değildir onlar.

ahzab / 50: ey peygamber! biz sana şu hanımları helal kıldık: mehirlerini verdiğin eşlerin, allah'ın sana ganimet olarak verdiklerinden elinin altında bulunanlar, amcalarının, halalarının, dayılarının, teyzelerinin kızlarından seninle birlikte hicret edenler. peygamber kendisiyle evlenmek istediğinde, kendisini peygamber'e hibe eden mümin bir kadını da öteki müminlere değil, yalnız sana özgü olmak üzere helal kıldık. onlara eşleri ve elleri altindakiler hakkında neleri farz kıldığımızı biz biliriz. sana bir zorluk olmasın diyedir bu... allah gafur'dur, rahim'dir.

ahzab / 52: bundan sonra sana artık başka kadınlar helal olmaz. bunları, başka eşlerle değiştirmek de -onların güzellikleri hoşuna gitse bile- helal olmaz. elinin sahip olabilecekleri/cariyeler mustesna. allah herşey üzerinde bir rakib'dir, herşeyi gözetlemektedir.

mucadile / 3: kadınlarına zıhar edip sonra sarf etmiş oldukları söze geri dönenler, ilişkiye girmelerinden önce, özgürlüğünü yitirmiş bir benliği özgürlüğüne kavuşturacaklardır. işte size yöneltilen öğüt budur. allah, yapıp etmekte olduklarınızdan gereğince haberdardır.

bakara / 177: yüzlerinizi doğu ve batı yönünde çevirmeniz zafer ve mutluluğa ermek değildir. zafer ve mutluluğa ermek o kişinin hakkıdır ki, allah'a, ahiret gününe, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanır, akrabaya, yetimlere, çaresizlere, yolda kalmışa, yoksullara, özgürlüğüne kavuşmak gayretinde olanlara malı seve seve verir, namazı kılar, zekatı öder. böyleleri söz verdiklerinde ahitlerine vefalıdırlar; bolluk ve bereket zamanı kadar, zorluk, sıkıntı ve şiddet zamanında da sabırlıdırlar. işte bunlardır özüyle sözü bir olanlar. ve işte bunlardır korunan takva sahipleri.

beled / 12 - 13: sarp yokuşun ne olduğunu sana bildiren nedir? özgürlüğü zincirlenenin bağını çözmektir o.

tevbe / 60: sadakalar/zekat malları allah'tan bir farz olarak sadece şunlar içindir: fakirler, düşkünler, sadakalarla ilgilenmeye memur edilenler, kalpleri yakınlaştırılıp ısındırılacak olanlar, özgürlüğünü yitirmiş olanlar, borçlular, allah yolundakiler, yolda kalmış kişi. allah alim'dir, hakim'dir.

mearic s/ 29 30: bunlar, cinsiyet organlarını titizlikle korurlar. ancak onlar eşleriyle, imkanlarının sahip oldugu şeyler konusunda kınanamazlar.

insan / 8: yoksula, yetime ve esire, yemeği seve seve yedirirler.

nur / 33: nikah imkanı bulamayanlar, allah kendilerini lütfundan zenginleştirinceye kadar iffetlerini korusunlar. size bağımlı olanlardan hürriyetini satın almak isteyenlerin kendilerinde iyi hal görürseniz onlarla yazılı anlaşma yapın. allah'ın size verdiği malından siz de onlara verin. hizmetinizdeki genç kızları iffetli kalmak isteyip dururlarken iğreti dünya hayatının basit menfaatleri için fuhşa zorlamayın. kim onları baskı altında tutarsa allah, fuhşa zorlanmalarından sonra onları affedici, esirgeyicidir.

nur / 58: ey iman edenler! ellerinizin altında bulunanlarla, erginlik yaşına gelmemiş olanlarınız sizden üç durumda izin istesinler: sabah namazından önce, öğle vaktinde elbisenizi çıkardığınızda, yatsı namazından sonra... çıplak olabileceğiniz üç vakittir bunlar. bunlar dışında ne size ne de onlara bir günah yoktur. aranızda dolaşırlar, birbirinize bakabilirsiniz. allah, ayetleri size işte böyle açıklıyor. allah alim'dir, hakim'dir.

nahl / 71: allah, rızıkta kiminizi kiminize üstün kılmıştır. fazla verilenler, rızıklarını ellerinin altindakilere aktarıp da hepsi onda eşit hale gelmiyor. allah'ın nimetini mi inkar ediyor bunlar?

rum / 28: size öz benliklerinizden bir örnek verdi: ellerinizin altında bulunanlarda, size verdiğimiz rızıklarda, sizinle aynı haklara sahip, birbirinizden çekindiğiniz gibi kendilerinden çekineceğiniz ortaklarınız var mı? işte biz, aklını işletecek bir topluluk için ayetleri böyle açık açık sıralıyoruz.

Muhammed zamanında da Mekke'de kölelerin satıldığı bir pazar yeri vardı.-Buhari,Istizan,2.bap-

Görüldügü üzere islamın kutsal kıtabı kölelikle ilgili bazı yenilikler getirmekle beraber onu varolan sosyal dokunun bir parcası kabul ederek yasaklamamıstır. Müslümanların savaşta almış oldukları savaş esirleri, karşılıksız olarak veya kurtuluş fidyesi alınarak serbest bırakılabileceği gibi (Muhammed, 47/4), gerektiğinde köle ve cariye de yapılabilir. 10. YY. kadar devam eden Arap istilası ve fetih savaşlarında yağma ve talanın yanı sıra, en büyük getiriyi köle ticareti sağlıyordu. 10. YY. Arap coğrafyacısı İbn Havkal, Horasansa bir köle çocuğun 3 bin dinara satıldığını yazar. İlk dönem yayılmacı savaşlarda elde edilen kölelerini çalısması için (sex- dahil) kiraya veren insanlar bile vardı. Hatta bu yüzden ayet bile "inmek" zorunda kalmıştı:

"Cariyelerinizden iffetli kalmak isteyenler varsa/fuhus yapmak istemiyorlarsa, o zaman onlari dunya cikari icin zinaya zorlamayin. Her kim ki onlari zinaya zorlarsa, Allah bagislayici ve merhametlidir."- Nur/33.

Kuran'dan ayetleri beyan edenlere her zaman o ayetin, nerde, ne zaman ve hangi konu üzerine geldiğini sorun.

"Evli olan kadınlarla evlenmeniz size haramdır. Ancak, evli olan kadınlar, cariye/savaş esiri iseler sizler onları alabilirsiniz." -Nisa:24- Peki bu ayet neden ve ne zaman inmiştir?
Bu ayet hakkında sahabelerden Ebu Sait el-Hudri anlatıyor:
"Peygamber, Huneyn savaşında bazı insanları evtas tarafına yolladi. Bunlar oranın halkını maglup edip hanımlarını ele geçirdiler. Bu kadınlar muhammed tarafından müslümanlara dağıtılınca, bazı sahabeler,-biz nasıl müşriklerin hanımlarıyla yatacağız? Bu iş nasıl helal olabilir?- diye itiraza başladılar. bu tartışmalar üzerine Nisa suresinin 24. ayeti indi." "Allahın emriyle siz onları kullanabilirsiniz." dedi peygamber.

Yukarda özetle anlatmaya çalıştığım konuda da görüldüğü üzere, İslam köleliği kaldırmamış, aksine 19. YY. sonunda İngiltere'nin baskıları neticesinde Osmanlı İmparatorluğu köleliği kaldırmak zorunda kalmış fakat arkasından, Rus savaşlarında yetim kalan çocukların, özellikle İstanbullu olamak üzere ailelere bakılması için dağıtılması ile besleme denilen yeni bir gizli kölellik kurumu orta çıkmış ve ancak 1950 li yıllarda ortadan kaldırılabilmiştir.