Bir Bitki Geçmişi Hatırlayabilir mi?

[Rapi]

Felâsife´isimli üyeden Alıntı

BİR BİTKİNİN RÜYASIYIM...
Bir bitkinin yabanıyım, bir o kadar kendimden uzakta.
Bir o kadar da yakınmışım, sürekli bitkilerle temasta.
Konuşmasalar bile, bizlere sessizce haykırıyorlarmış.
Sessizlik duyulmaz da demeyin, hissedilir edebiyatla.

Bir bitkinin katiliyim, kendi eliyle kendini öldüren.
Olmadı üstüne basıp, ardına bakmaz öylece giden.
Var mı kendinden olanı yiyerek, mutlu ömür süren.
Heyhat! Ne derin uyur, uyansa bile rüyalar gören.

Bir bitkinin bedeniyim, başka biri oldum rüyamda.
Korkulardan kaçıp, koştum caddelerde sokaklarda.
Dalıp gitmişim, kaybolunca bir de kalın kitaplarda.
Bulana aşk olsun, aranıp durdum aklımın yollarında.

Bir bitkinin sevinciyim, neşeler içindeydim çocukken.
Ne olduğumu unuttum, çok tokatlar yedim büyürken.
İnsana evrildikçe, acı ne tatlı ne? Onu çok bilmeden.
Yıllar aktı gitti, yorgun gözlerle maziyi seyrederken.

Bir bitkinin tebessümüyüm, buselerdir yüze konan.
Bahar tomurcuk demek, misler gibi topraksı kokan.
Her şey tarifle olmaz, tarifle duygular anlaşılmaz.
Mesele doğa olmaktır, olasın doğa değilsen korkan.

Bir bitkinin tecrübesiyim, cehlimi öğrendim eh işte.
En büyük kitapmış hayat, öncesini bileydim ah işte.
Belki de böyle olması gerekiyordu, ondan öyle oldu.
Olmayacaklar olmamış, olanlar böyle olmuş be işte.

Bir bitkinin hayranıyım, hayretle temaşa eyleyen.
Mistik nameler eşliğinde, mûsiki ziyafeti dinleyen.
Ne görsem o benim, ne duysam ondan ayrı değilim.
Ne tuhaftır ki, kendini bunlardan uzakta belleyen.

Bir bitkinin ruhuyum, onun adına onunla gezen tozan.
Onun eliyim gözüyüm, onunla birlikte konuşan duyan.
Yalnız değilim, cümleyle beraber duyguları paylaşan.
Nefesim de nefesidir, odur beni böylesine coşturan.

Bir bitkinin aşkıyım, maşukutur bunu şiirsele döken.
Şairin aklı şaştı gitti, duygudur kağıt üstüne çöken.
Artık hiçlik denen şeyde kalmadı, geldiği yere gitti.
Ölüm dahi yokluk değil, bülbüllerdir yollarında öten.

Bir bitkinin kalemiyim, sanki yaz dedi bende yazdım.
Ben bende değilsem, bencileyin buncayı nasıl yazdım.
Anlamadım olay ne? Anlamadığıma da çok takılmadım.
Duygular boşandı, yağmurlar altında ıslanıpta yazdım.

Bir bitkinin toprağıyım, ondan gelip ona gitmece.
Ondan gayrı değilim, sitemli sözü kinaye etmece.
Çok şeyler yazılıp söylendi ama böylesi denmedi.
Bir rüyanın yansımasıyım, sır değil zoru bilmece.

Bir bitkinin rüyasıyım, maceradır bu yaşananlar.
Kimlik bunalımı kişilik kayıplarıdır, bu yazılanlar.
Bitkiler de kendinden öncesinin kayıp rüyasıdır.
Aslını unutana hatırlatır, bu şiirden yansıyanlar.

Sayın Felâsife'nın yazısı üzerine bir de bitkinin hafızası konusuna yer verelim.
Robert Krulwich National Geographic'de bunun izini sürüyor.

Bir Bitki Geçmişi Hatırlayabilir mi?

Bir bitkinin hafızası olabilir mi? Bu bitki geçmişini hatırlıyor gibi görünüyor; üstelik kanıtı da var.

Yıllar yıllar önce çok kötü bir gün geçirmiş bir bitkiye rastladım. Saksısında kendi halinde otururken birden düşmüş. Hem de bir değil, tam 56 kez. Ama sonuçta bu bir bitki. Arada bitkilerin de başlarına bir şeyler gelir, ancak bildiğim kadarıyla hayatlarına kaldıkları yerden devam ederler. Beyinleri yok. Bir şeyleri "hatırlamalarını" sağlayacak bir mekanizmaya sahip değiller. Onlar birer hayvan değil. O yüzden 56 kez üst üste düşmenin bile kalıcı bir iz bırakacağını sanmıyordum.
Yanılmışım. Batı Avustralya Üniversitesi'nde biyoloji profesörü olan Monica Gagliano'nun yazdığı, okuyanların gözlerini yuvalarından fırlatan bir makale okudum.
Gagliano'nun bir bitkisi var; ve bu bitki yalnızca neler olduğunu "hatırlamakla" kalmıyor, aynı zamanda bu hatırayı bir ay kadar saklıyor.
İşte bitkimiz bu:

Küstüm otu veya küstüm çiçeği olarak da bilinen Mimosa pudica'nın çiçeği ve yaprakları. Ufak yapraklar dokunduktan sonra katlanıp kapanıyor.

Mimosa pudica'ya küstüm otu denmesi boşuna değil: Çünkü eğer ona dokunursanız, hafifçe bile olsa temas ederseniz veya düşürürseniz saniyeler içinde sanki korkmuş veya küsmüşçesine ufak yapraklarını tek tek içeri doğru katlıyor. Çiçeğin utanıp sıkılmasını, veya "küsmesini" izlemek çok zevkli.

İşte böyle. Oldukça hassas bir bitkimiz var. Bunu bilen Gagliano da şöyle bir şey yapmış. Birkaç tane Mimosa pudica'yı almış, saksılara dikmiş ve her birini kaydırak misali bir çelik raya sahip olan birer "çiçek düşürme makinesi"ne yerleştirmiş. Aynen böyle:

Her saksı, içindeki bitkiyle birlikte 15 santimetreden aşağı düşmüş. Hem de bir kez değil, 60 kere. Üstelik 5 saniyelik aralıklarla, art arda. Bitkiler yumuşak, yastık benzeri bir köpüğe düştükleri için geri sıçramamışlar; ancak düşüşün kendisi bu hassas bitkimizin savunma pozisyonuna geçmesi için yeterli olmuş.

Cıyaklamak ya da Cıyaklamamak, İşte Bütün Mesele Bu
Bir yandan da 15 santimetrelik bir düşüş, bir zarara yol açamayacak kadar alçak bir düşüş. Gagliano sonra şunu merak etmiş: Eğer 56 bitkinin her birini 60'ar kere düşürürse, bu bitkiler bir noktada başlarına korkunç hiçbir şeyin gelmediğini fark eder mi? Küsmeyi bırakırlar mı?

Ya da başka bir deyişle bir bitki hafızadan yararlanıp davranışını değiştirebilir mi?
Gagliano cevaplara ulaşmak için deneyine devam etmiş. Ve makalesinde de belirttiği gibi çok geçmeden "bazı bireylerin tamamen düşmelerine rağmen yapraklarını kapatmadığını gözlemlemiş." Diğer bir deyişle bitkiler böyle bir düşüşün kendilerine zarar vermeyeceğini anlamış ve kendilerini korumayı bırakmışlar. "En sonunda tamamen açık durumdalardı," diyecekti Gagliano bir oda dolusu bilim insanına. "Umurlarında bile değildi."

Bu hatırlamaya dair bir kanıt mı, yoksa başka bir şey mi?
Şüpheyle yaklaşanların öne sürdüğü gibi belki de bitkiler yorulmuş ve tükenmişlerdi. Yaprakları toparlamak emek gerektirir, enerji gerektirir. 60 kez düştükten sonra bitkilerin kolunu kaldıracak hali kalmamış olabilir, belki savunmalarını bundan indirmişlerdir. Ancak bu sorunun geleceğini hisseden Gagliano bu "yorgun" bitkilerden bazılarını almış, sarsmış, sallamış ve bitkiler anında tekrar kapanmış. "Bu yeni bir şey," dediklerini düşünmüş bitkilerin, "daha önce olmamış bir şey." Gagliano'ya göre o "daha önce" duygusu, bitkilerin değişen davranışlarını açıklamanın en iyi yolu. Yapraklarını kapamadılar çükü "daha önce" buna gerek olmadığını öğrenmişlerdi. Ve bunu hatırladılar.

Sarsıntılardan bir hafta sonra bitkileri düşürmeye devam etmiş ve bitkiler hiç savunmaya geçmemiş. Yaprakları tamamen açık kalmış. Haftalar boyunca tekrar aynı şeyleri yapmış ve 28 gün geçmesine rağmen bitkiler öğrendikleri şeyi "hatırlamış." Bu bir anıyı saklamak için uzun bir zaman. Gagliano'ya göre örneğin arılar, keşfettikleri şeyleri birkaç gün içinde unutuyor.

Bir Beyinleri Olmadan Bunu Nasıl Yapıyorlar?
"Bitkilerin beyni olmayabilir," diyor Gagliano makalesinde, "Ancak sinyalleri ilettikleri karmaşık bir ağa sahipler." Bitkilerde hafızayı destekleren kimyasal veya hormonal bir "birleştirici mekanizma" olabilir mi? Bir hayvan beyni gibi olmaz tabii. Tamamen farklı bir şey, dağıtılmış ve henüz anlayamadığımız bir şekilde organize kalabilen bir akıl olması gerekir. Ancak Gagliano, Mimosa pudica'nın bunu bulmamız için bize meydan okuduğunu söylüyor.

New Yorker'da yazan Michael Pollan geçtiğimiz sene Gagliano ile takılırken onunla birlikte bir bilim toplantısına gitmiş ve bir bitkinin "akıllı" olabileceği fikrine karşı çıkan birçok biyolog görmüş. Bitkilerin genetik robotlar olduğunu, deneyim sayesinde bir şey öğrenemeyeceklerini veya davranışlarını değiştiremeyeceklerini söylüyorlarmış. "Belki de," diye yazmıştı Pollan, "hayvan krallığı ile bitki krallığı arasındaki keskin çizgiyi zorlaştırıyorlar diyedir."

Bitkiler bu yarışta her zaman bronz madalyayı aldılar. Hayvanların bir adım gerisinde; bizim, yani altın çocukların iki adım gerisinde oldular. Bitkilere hayvanlarda olan yetenekler vererek Gagliano hiyerarşiyi baştan düzenliyor ve alıştığımız sıralamaya karşı çıkıyor.

Kocaman beyinlerimiz olduğu için özel olduğumuzu düşünmeyi seviyoruz. Trilyonlarca nöronumuz var ve bunlar hafızamızın, duyularımızın ve bilincimizin anahtarı görevini görüyor. Beyinsiz canlılar, tanımları gereği, bizim yaptıklarımızı yapamazlar - yani bitkiler, tabii ki, bir şeyleri hatırlayamaz.

Ancak Gagliano belki de hatırlıyor olabileceklerini söylüyor.
"Burada gösterdiğimiz şey," diyor makalesinin sonunda, "oldukça açık ve farklı bir sonuca işaret ediyor: Hatırlama mekanizması hayvanlardaki geleneksel nöron ağlarını ve rotalarını gerektirmiyor olabilir. Tabii ki beyinler ve nöronlar muhtemel -ve oldukça karmaşık- bir çözüm, ancak öğrenmek için bir şart olmayabilirler."

[Çizim: Robert Krulwich]
[Fotoğraf: Blickwinkel, Alamy]
nationalgeographic

[Felâsife]

Teşekkür ederim Rapi
Bitkiler dünyası çok bildiğimiz bir dünya değil nihayetinde, görüyoruz belki ama sadece o kadar görüyoruz, onlara zekâ gibi, hafıza gibi başka şeyleri pek konduramıyoruz, neticede kendi hayatlarımıza tam odaklanmışız durumdayız, pek çevremizle alakamız da olmuyor.
Ama tabii duygusal anlamda bağlarımız da yok değil, insanlar bu konuda nispeten çok daha iyiler.
İşin teknik taraflarına gelince, böyle araştırmalar yapıldıkça daha çok şeyler de çıkacaktır elbet, bir Japon vardı o da suyun hafızası ile ilgili bir şeyler yapmıştı. Suyun da hafızası olduğunu söylüyordu.

Bu konuyla ilgili olarak, aklıma gelen Bitkisel psişizm denen şeyde vardı, ama benim favorim budur.

Arzunun Botaniği
Bir Elmanın Sizi Kullandığını Düşündünüz mü Hiç?

[Rapi]

Felâsife teşekkürler, hem yorumunuz hem tüm paylaşımlarınız için.
İnsanoğlu ne bilmediğini bildikçe bileceği ya da bulabileceği bilgilerin de sayısı artacaktır.

[ForumKirpisi]

Acaba bu kimyasal-mekanik bir tepki mi?

Yani bitkinin içinde bu tepkiyi değiştiren kimyasallarda mekanik bir değişim mi oluyor?