Immanuel Kant: Saf Aklin Elestirisi Temel Kavram ve Gorusleri

[Alvin]

Saygideger uyeler,

Alman filozof Immanuel Kant'in Saf Aklin Elestirisi adli kitabini ve temel felsefesini gundeme getirmek istiyorum. Bu kitabi okuyaniniz var mi aranizda? Oncelikle bu soruyu sormak isterim. Eger okuyaniniz varsa. gorusunuzu, fikrinizi ve varsa sorularinizi paylasirsaniz, birlikte arastirabilir ve uzerinde durabiliriz. Ben oncelikle Kant'in hayatini kisaca tanitmak istiyorum. Sonra da kendime soru sorup, bu sorulari cevaplandirmaya calisacagim. Siz de arzu ederseniz katki sunabilirsiniz.

Kant, 1724'te Almanya'nin Konigsberg sehrinde dogmustur. Seksen yil sonra dogdugu sehrin cevresinden hic ayrilmadan orada olmustur.

Kisa boylu, sessiz ve bir o kadar sistemli/disiplinli bir adamdi ki, soylenenlere gore, Konigsberg sakinleri onun her yuruyuse ciktigini gorduklerinde saatlerini15:00'e ayarlarlarlardi. Hergun ayni saat ve dakikada ayni yolda yuruyuse cikardi.

Hic evlenmedi. Hayatini Konigsberg Universitesi'nde felsefe egitimi ve ogretimine adadi. En buyuk yayini olan The Critique of Pure Reason (1781), hafizalara kazinan bir eseri olarak kaldi ve Foundations of the Metaphysics of Morals (1785) genellikle kendi alaninda (etik'te) dunyadaki en onemli iki veya uc kitaptan biri olarak kabul edilir.

Bu baslikta dedigim gibi The Critique of Pure Reason yani Saf Aklin Elestirisi adli kitabi inceleyecegiz. En temel kavramlari aciklamaya calisacagim.

Soru: Saf Aklin Elestirisi'nde Kant'in gorusune gore "Uzay" ve "Zaman" tam olarak nedir? Uzay ve/veya zamanin askin idealligi icin argumanlarindan en az birini yazabilir misin?

Gorunuse gore Kant'in gorusunde uzay ve zaman, a priori edindigimiz temel veya saf sezgilerdir. Deneyimden bagimsiz olarak bilinirler. Ornegin, kisinin kendisi ile bir nesne arasindaki uzay iliskisini empirik olarak anlamasi icin, once uzay fikrinin bir sezgi olarak anlasilmasi gerektigini savunur. Nesneleri iki farkli yerde temsil edebilmek icin, uzay fikrinin zaten bir temel olmasi gerektigini aciklayarak bunu daha da ileri goturur. Anladigim kadariyla Kant, uzayin kendisinin empirik olamayacagini soyluyor cunku o aslinda tum empirizm nesnelerimizi tutan bir kap gibidir. Bu kap, bilissel yetileri olanlar tarafindan sezgisel olarak bilinir. Bunu destekledigine inandigim bir baska arguman da, "bosluk" fikrinin dusunulemeyecegi veya temsil edilemeyecegidir, ancak icinde hicbir nesnenin bulunmadigi bir alani hayal etmek oldukca kolaydir. Dogal olarak bu ikinci noktaya katilma egilimindeyim cunku "bosluk yok"u hayal etmeye calissam da, hayal ettigim uzayin yoklugunu iceren bir tur uzay olmali gibi gorunuyor. Bana oyle geliyor ki, uzay var olan herhangi bir gercekligin temel bir ozelligi olmali; Ustelik, varliklarin bu gerceklik icinde faaliyet gosterebilmeleri icin, bu temel ozellik hakkinda dogustan bir sezgiye sahip olmalari gerekir.

Bu arada olasi bir yanlis anlasilmayi engellemek icin soyle bir aciklama yapmak istiyorum; Uzay ve zaman "beynimize yerlestirilmis kavramlar" degildir. Burada dikkat edilmesi gereken iki sey var: 1) Uzay ve zaman (genellestirilmis temsiller olan) kavramlar degil, sezginin saf bicimleridir. 2) Uzay ve zaman "beyinde" degildir, cunku beyin zaten fiziksel bir organdir, uzay-zamansal varolusun dogasi tarafindan dikte edilir ve yonetilir ve anlayis kategorilerine tabidir.

Soyle dusunun: Bilinc vardir. Insanlarda ve hayvanlarda farkli sekillerde "gosterilir". Bilinc, temel bicimler ve yapilar tarafindan yonetilir; iki sezgi kaynagi (uzay ve zaman) ve anlayisin 12 kategorisi. Bu islevler ve yapilar, kendi bedenimizin ve beynimizin fiziksel yapisi da dahil olmak uzere, fiziksel durumlardan once ve daha temeldir.

Ayrica, Kant'a gore, zihnimizin nasil calistigina veya dunyayi nasil yorumladigina dair herhangi bir bilgiye dogrudan sahip olmadigimizi hatirlamak cok onemlidir. Bu yapilarin var oldugunu gormek ne apacik ortada ne de kolaydir. Bununla birlikte, yeterince felsefi bir titizlikle, biz farkinda olmasak da her zaman zaten isleyen bu gizli dusunce temellerini ortaya cikarabiliriz.

Apriori sentetik yargi nedir?

A priori sentetik yargi, iki farkli ozelligi birlestiren bir onerme turudur: a priori bilgi ve sentetik akil yurutme.

A priori bilgi: A priori bilgi, deneyimden bagimsiz bilgi anlamina gelir. Duyularimiza veya ampirik gozlemlerimize guvenmek zorunda kalmadan bildigimiz bir seydir. A priori bilgi, yalnizca akildan turetildigi icin genellikle evrensel, gerekli ve degismez olarak kabul edilir.

Sentetik yargi: Sentetik bir yargi, yuklemin ozne icinde yer almadigi bir onermedir. Diger bir deyisle, konu hakkindaki anlayisimiza yeni bilgiler katan bir ifadedir. Sentetik yargilar tipik olarak, yuklemin ozne icinde yer aldigi ve hicbir yeni bilginin elde edilmedigi analitik yargilarla karsilastirilir.

Bu iki ozelligi birlestiren apriori sentetik yargi, hem deneyimden bagimsiz (a priori) hem de anlayisimiza yeni bilgiler ekleyen (sentetik) bir onermedir. Baska bir deyisle, deneyimden bagimsiz olarak bilinebilen ve ayni zamanda yeni bilgi saglayan bir ifadedir.

Baslangicta, Hume'un bu tur bilgileri nasil acikladigini anlamakta gucluk cekmistim. Fakat Hume'u Kant ile birlikte okumak hem Hume'un hem de Kant'in anlasilmasini kolaylastiriyor. Hume'a baska bir baslikta gireriz.


Vakit buldukca ve forum uyelerinin ilgisi, paylasimi yada meraki olcusunde devam edecegim.