Bellek Nedir? Bellek Modelleri Nelerdir?

[Alvin]

Buyrun, isterseniz bu konuyu konusalim. Olasi sorular sunlar:

Genel olarak, bellek nedir? bellekle ilgili bazi teorler nelerdir?

Ozelde,

• kisa sureli bellek
• calisma bellegi
• uzun sureli bellek modelleri
• bilissel yuk teorisi vs nelerdir?

Daha da ozelde,

• seri konum egrisi,
• kisa sureli bellek ile calisma bellegi arasinda fark var mi?
• kisa sureli bellek ve calisma belleginin standart modellerinin bilesenlerini ve yapisini nedir?
• calisma bellegi modern modellerle nasil karsilastirilabilir?
• bilissel yuku artiran faktorler nelerdir? Biz ne yapabiliriz?

Bellek sanirim Turkcesi, hafiza Arapcasi. En azindan Nisanyan Sozluk oyle bir ayim yapmis https://www.nisanyansozluk.com/kelime/haf%C4%B1za

Buyrun. Isterseniz siz baslayin.

[Alvin]

Aranizda hafizayi, islerin nasil yurudugunu merak eden ve paylasmak isteyen var mi? Yada konuyu biraz daha genisletirsek, duyum, algi farki ve iliskisi, dikkat ve bilgi islem ile ilgili? Buyrun, paylasin.

[Şüpheci Dinsiz]

Prof. Dr. Erhan Nalçacı

Bilimsel Yeni Verilerin Işığında Diyalektik Materyalizm
https://www.pandora.com.tr/kitap/diy...siginda/656497

Tarihselci Yöntem Ve Bilim Tarihi
https://www.pandora.com.tr/kitap/tar...-tarihi/609765

Her iki kitapta da bilginin sinir hücrelerine nasıl kaydedildiğine-yorumlandığına-iletildiğine ilişkin bölümler var. İkisini de okudum. Nörokimyasal süreçleri kolay anlaşılabilir şekilde açıklamış.

Zihin, Bilinç ve Nörofizyoloji - Prof. Dr. Erhan Nalçacı
20:00'dan itibaren...

[Alvin]

[spartacus]

Temas
ETKİ-TEPKİ
A: Duyu organları tetiklenir, ETKİ, verir->TEPKİ -> ilişik organa yansır ETKİ
B: İleti organları, verir aktarılan etkiye -> TEPKİ
C: Alıcı+okuyucu organları -> alır iletiden gelen etki->verir tepki->iletir etki
D: Yorumcu+işlemci - alır etki - sembolik karşılık belirler->atar(etkiler) geçici bellek
E: Okuyucu tekrar okur->ana bellek(depodan), bu süreçte yine işler etki-tepki
F: Yorumcu+işlemci geçici bellekteki sembolik karşılık ile varsa kalıcı bellekteki sembolik karşılığı kıyaslar(etki-tepki kriteriyle)
G: Yorumlanan etki->sembolik karşılık->ana depoya gönder veya gönderme->kıyaslanmış geçici bellek, ana bellek, depoda yok veya farklı ise yolla->ana bellek
H: Etki sürüyorsa geçici bellek tetiklidir, süreğen yukarıdaki adımları işlet. Sürmüyorsa boşalır, muhatapsız kalır->geçici bellek...

Düşünsel bazda
C: Depodan okur.
Süreç işler.

Etki-tepki ve işlenmiş -depo- sembolik veri karşılığı, mekanik, kimyasal, manyetik, deformasyon gibi çeşitlilik arzedebilir ve bir sistemde tümü de çeşitli süreçler açısından birlikte, bütünde bulunabilir.

Bu bir kelimedir.

Her bir harf semboliktir, bunlardan oluşan kelimeler de semboliktir, kendi başına anlam taşımazlar, anlam okuyucu-yorumcu işleminde(eylem!) verilir, verilen anlam da yine sembolik bir karşılıkla kodlanarak depolanır.

Bilgi, doğada saf halde bulunmaz, depolanmaz.
Düşünce, doğada saf halde bulunmaz, depolanmaz.
Okucuyu, yorumcu -özne- doğada bulunur.
Sembolik karşılık-veri depolanır. (okunup, yorumlanmak üzere)

Bu ikisi de (bilgi, düşünce) okuyucu-yorumcunun eylem anında yorumuyla, o an anlam kazanır, doğada salt ve saf halde bulunmazlar, kara deliklerin etrafında bile(günümüz idealist sözde teorik fizikçilere de bir göndermede bulunalım)

[spartacus]

Önceki yazımda dile getirdiğim etki-tepki, basit işlemle ilgili ufak bir açıklama yapmam gerekirse;



Basit bir toplama işlemi yaptık.
0 ve 1'lerden oluşan...

Basit bir makine nasıl olur da, elektrik akımının girdi-girmedi üzerinden toplama yapabilir diye sorulabilir.

Dikkat ederseniz, daha yüksek rakamlar, EĞER-DEĞİLSE, kısaca kıyas yöntemiyle, 1 rakamına göre oluşuyor.

1+1 yapacak olursak;

00000001
00000001
Oluyor
00000010

00000001 => 1
00000010 => 2'ye tekabül eder.

Tabi arada kıyas mekanizması var.

Sonra bu işlemde elde edilen 00000010 -> görüntü birimine yollanırsa, görüntü birimi ekranda 2'i sembolünü oluşturacak biçimde ışık oluşturur. Bu ışıklı, ledli-ampüllü bir düzenek de olabilir.

Bu işlem, sayı-açık-kapalı- temelinde yatan basit mantık ve basit etki-tepki kontrolü sayesinde çok kısa sürede sonucu verecektir.

Peki işlem sonucu, yani bulunan 00000010 değeri bırakalım manyetik bir alanı, katı, silindirik bir yüzeyde bozulma-deformasyonla işlenirse, ne olur? Veritabanı, veri deposu-bellek...

Yüzeyde 0'lar için 3 mm, 1 ler için 2mm çukur açtığımızı düşünelim. Başlangıç için hiç çukur açmayalım, bitiş için ise 1mm çukur açmış olalım.

İşte 2 değeri depolanmış oldu, şimdi silindirin dönmesi, okuyucunun yüzey teması gerekli oldu... Yüzeye temas eden okuyucu en üstte iken-deformasyonsuz yüzey-, 1 nolu buton açık(başla) duruma, 3mm aşağı indiğinde, 2 nolu buton kapalı(0), 2mm çukura düştüğünde 1 nolu buton açık(1) , deformasyona uğramamış yüzeyde 1mm aşağıda ise 2 nolu botun kapalı[bitir] konuma gelmiş olsun.

İşlem:
[başla]00000010[bitir] = 2

Karmaşık görünen tüm sistem, yapıların temelinde basit iletişim, etkileşim, diyalektik yatar. Basit etki-tepki, hatta mekanik mekanizmaların, kendi başına, tek başına temsil edemeyeceği, ama ağ-organik(örgütlü) ilişkili bir yapıda açığa, indirgenemez bir yapı, muazzam fark ve çeşitlilik çıkacaktır. İşte o fark, organik-örgütlü- bütünle anlam kazanır ve herhangi bir parçasına indirgenemez, atfedilemez yeni bir temsile kavuşur. Örneğin maddi organik yapıyla birlikte, bu yapıdan açığa çıkan bu-yukarıdaki- temsile insan deriz.

[Alvin]

Simdi, baslamadan once sunu soylemek gerekiyor. Hafiza da diger pek cok sey gibi hala kesin olarak cozulmus, anlasilmis birsey DEGILDIR. Bu fenomeni aciklamak icin pek cok teori vardir, pek cok aciklama vardir ve pek cok deney yapilmaktadir. Yani arastirmalar suruyor. Dolayisiyla olayi tum hatlariyla cozen varsa, buyursun NOBEL verirler. Parayi da birlikte yeriz. Bu intro'yu girmem gerekiyordu, kusura bakmayin. Vaktinizi almadan ben de bahsetmek istiyorum.

Bu resim, su sayfadan alinma. O sayfada genel bilgiler var

Kisaca anlatmaya calisacagim.

Hafiza dedigimiz sey, HER NE KADAR HALA BILIMSEL ARASTIRMA KONUSU OLSA DA, psikologlar tarafindan kavramsallastirilmistir. Bu olguyu anlayabilmemiz icin oncelikle onu tanimlamamiz gerekir ki genel olarak neyden bahsettigimizi anlayabilelim. Turkcesi bellek, Arapcasi hafiza olan yetimiz, deneyimlerin, bilgilerin, duygularin ve diger bilissel icerigin saklanmasi, islenmesi ve hatirlanmasi surecidir. Ilk olarak, iki tur hafizayi, acik hafiza ve ortulu hafizayi ve ardindan uc ana hafiza asamasini yazmamiz lazim. Bunlar Attinson'in modeline gore, duyusal yani sensory, kisa sureli ve uzun surelidir. Cowan'a yada Baddeley' e de gireriz sonra. Uzun sureli hafizanin merkezinde yer alan uc asama vardir; bunlar kodlama, depolama ve geri cagirmadir, ona sanirimsimdi deginmeyecegim.. Biz en bastan baslamamiz lazim.

O halde hafiza yada bellek nedir? Biz ‘bellek' diyelim.

Bellek deneyimlerin, bilgilerin, duygularin ve diger bilissel icerigin saklanmasi, islenmesi ve hatirlanmasi surecidir.

Daha gorunur ve anlasilir kilmak adina soyle diyebiliriz:

1. Tur olarak: acik hafiza ve ortulu hafiza
2. Asama olarak: duyum, kisa sureli ve uzun sureli bellek
3. Surec olarak: kodlama, depolama ve geri cagirma


Birincisinden baslamak gerekirse, acik bellek deyince ne anlamamiz lazim? Acik bellek, bilincli olarak hatirlanabilen bilgi veya deneyimleri ifade eder. Acik bellegin de kendi icinde, iki turu vardir: Bunlar da olaysal ve anlamsal. Olaysal bellek, ilk elden yasadigimiz deneyimlere atifta bulunur (ornegin, ilk evlendigimiz gunun anilari veya gecen yilki meziniyet torenimiz diyelim). Anlamsal bellek, dunyayla ilgili gercekler ve kavramlar hakkindaki bilgimizi ifade eder (ornegin "duygulanim" kelimesinin "duygu veya duygu deneyimi" anlamina geldigini bilmek gibi).

Acik bellek bildigimizi bilincli olarak ifade edebildigimiz seylerden olusurken, ortulu bellek bilincli olarak erisemedigimiz bilgileri ifade eder. Ancak ortulu bellek yine de bizim icin son derece onemlidir cunku davranislarimiz uzerinde dogrudan etkisi vardir. Ortuk bellek, birey bu etkilerin farkinda olmasa bile, ortada bir deneyim vardir ve bu deneyimi davranis ile gozlemleriz. Ortulu Bellek de tipki digeri gibi kendi icinde turleri vardir. Bunlar 3 turdur. Prosedurel yada islemsel bellek, klasik kosullandirma etkileri ve onbellek.

Prosedurel yada islemsel hafiza, islerin nasil yapilacagina dair cogu zaman aciklanamayan bilgimizi ifade eder. Bir yerden digerine yurudugumuzde, baska biriyle Ingilizce konustugumuzda, cep telefonunu cevirdigimizde veya video oyunu oynadigimizda islemsel hafizayi kullaniriz. Islemsel hafiza, baskalarina bunlari nasil yaptigimizi aciklayamasak bile, karmasik gorevleri yerine getirmemize olanak tanir. Birine bisiklete nasil binilecegini anlatmazsiniz genelde; kisinin bunu yaparak, deneyerek ogrenmesi gerekir. Burada onemli bir sey var. Ortuk hafiza fikri, bebeklerin nasil ogrenebildiklerini aciklamaya yardimci olur. Emekleme, yurume ve konusma becerileri islemseldir. "On bellek" veya "onbellek hafizasi"da bir uyaranin sonrasinda bir sonraki uyarani etkileme olayidir. Onbellek hafizasi da bir uyaranin ya da deneyimin sonrasinda diger deneyimleri veya davranislari etkileme kapasitesini ifade eder. Bu kavramla, psikolojide ve bilissel bilimde sikca karsilasiriz aslinda.

Diyelim ki bir deney yapacaksiniz. Deneklere bir liste gosteriyorsunuz. Bu listede "cicek", "bahce", "yesil", "gunes" gibi kelimeler yer aliyor. Daha sonra deneklere, daha once gordukleri kelimeleri hatirlamalari isteniyor. Ancak, deneklere once "cimen" kelimesi gosterilmis olsa ve daha sonra liste verilse, "yesil" kelimesini hatirlamalari daha olasi olabilir. Cunku "cimen" kelimesi, zihinlerinde "yesil" ile iliskilendirilmis oldugundan, bu kelime "yesil" kelimesini hatirlamalarini kolaylastirmis olur. Iste bu durum, onbellek hafizasinin etkilerinden bir ornektir.

Ilginc oldugu icin bu duruma baska bir ornek daha verilebilir. Diyelim ki bir kisi, bir arkadasinin dogum gunu partisine katilacak. Partiye giderken yolda bir dondurma dukkâni goruyor ve burada cikolatali dondurma yiyor. Daha sonra dogum gunu partisinde, pastanin yaninda cikolatali sos oldugunu goruyor ve bu onun dondurma deneyimini hatirlatiyor.
Bu durumda, yolda yedigi cikolatali dondurma, zihninde bir iz birakmis olabilir ve bu iz, parti sirasinda cikolata ile iliskilendirilmis olabilir. Dolayisiyla, pastanin yaninda cikolatali sos gordugunde, onceki dondurma deneyimi onun zihninde canlanabilir ve cikolata secenegini daha cekici hale getirebilir. Bu da onbellek hafizasinin, gunluk hayatta karar verme sureclerini etkileyebilecegine bir ornek aslinda.

Yani kisaca ornekleyerek ozetlersek, acik bellek, siz bisiklete binerken, kafanizda gideceginiz istikameti bilerek hatirlayarak gitmekken, ortulu bellek ise bisiklete binmektir. Yani bisikleti nasil kullandiginizi O AN HATRLAMA islemi olmadan, otomatik kullanma becerisidir. Ayni durum market alisverisinde de gecerlidir. Soyle ki, daha once gittiginiz bildiginiz bir markette reyonlardan reyonlara gecip aradiginizi bulursunuz ve uzerinde cok dusunmezsiniz nasil buldugunuzu. Bu ortulu bellekken, alisveris sirasinda, aklinizdaki alisveris listesini hatirlamak acik bellektir. Diger alt kumeleri biraz detay.

Bellegi anlamanin bir baska yolu da onu, bilginin bellekte kaldigi sure uzunluguna gore dusunmektir. Buna gore, bilgi duyusal hafizada baslar, kisa sureli bellege ve sonunda uzun sureli bellege gecer. Ancak her bilgi uc asamadan da gecmez; cogu elimine edilir. Yani uzun bellege gelmeden yok olur gider. Burada mesela duyusal bellek dedik.. Bir ornekle aciklamak gerekirse, Bir kisi bir resmi hizlica inceliyor diyelim. Resimde bircok detay var; renkler, sekiller, desenler vb. Kisi, resmi bir sure sonra tekrar hatirlamaya calistiginda, detaylarin cogunu hatirlayamayabilir. Ancak, resmi inceledigi sirada gordugu renkler ve sekiller hakkinda bir sure sonra hala net bir hatirasi olabilir. Bu, kisinin duyusal bellegini kullanarak gorsel uyaranlari bir sure daha muhafaza ettigini gosterir. Ancak bu bellek turu, bilgilerin sadece cok kisa bir sure icin tutuldugu gecici bir bellek turudur. Duyusal bellekte, duyulara gelen ilk duyum ile ilgili islemler oluyor ve cok cabuk gidiyor. Bununla beraber bir de kisa sureli bellek vardir.

Mesela diyelim ki bir kisi, bir arkadasinin telefon numarasini almak istiyor. Arkadasi telefon numarasini soylemeye basladiginda, kisi numarayi kisa sureli belleginde tutmaya basliyor. Ancak, telefon numarasini hemen bir kagida yazmadigi icin, numarayi kisa sureli belleginde bir sure tutmak zorunda kaliyor. Bu sure zarfinda kisi, numarayi tekrarlayarak veya akilda tutarak kisa sureli belleginde tutar. Eger kisi numarayi hafizasinda tutmayi basarirsa ve bir kagida yazarsa, numarayi uzun sureli bellege aktarir ve daha sonra tekrar hatirlayabilir.

Uzun sureli de ise diyelim ki bir kisi, cocuklugunda buyudugu mahalleyi hatirlamaya calisiyor. Bu mahalledeki sokaklari, evleri, parklari ve diger onemli yerleri hatirlamak icin zihninde bir tur atiyor. Bu sirada, cocuklugunda yasadigi anilar ve deneyimler zihninde canlaniyor. Ornegin, mahallede oynadigi oyunlar, arkadaslariyla yasadigi maceralar ve aile gezileri gibi anilar, uzun sureli belleginde saklanmis olan bilgilerdir. Uzun sureli bellek, gecmis deneyimlerin, bilgilerin ve becerilerin kalici olarak depolandigi bir bellektir.



Kisisel arastirma icin:

simplypsychology.org; Noba project; Harvard Universty


Gorusmek uzere

[Alvin]

Burada paylasilan hersey degerli. Bu sebeple paylasimlar icin tesekkurler.